ดอกชมจันทร์ สวยด้วย กินได้

ดอกชมจันทร์หรือดอกพระจันทร์ (Moonflower) เป็นดอกไม้ของไม้เลื้อยที่ถูกจัดไว้ในวงศ์ Convolvulaceae สกุล Ipomoea มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Ipomoea alba L. ถิ่นกำเนิดของ “ชมจันทร์” อยู่ในทวีปอเมริกากลางและอเมริกาใต้ ต่อมาถูกนำไปปลูกแพร่หลายทั้งพื้นที่เขตร้อนและเขตอบอุ่นของสหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย และเอเชีย

พืชสกุลนี้มีหลายร้อยชนิด บางชนิดปลูกเป็นไม้ประดับ เช่น มอร์นิ่งกลอรี่ (Morning glory) บางชนิดปลูกเป็นทั้งไม้ประดับและใช้เป็นอาหาร เช่น ดอกตูมของต้นชมจันทร์ ต้นชมจันทร์เป็นไม้เลื้อยที่มีอายุหลายปี (ปลูกเขตร้อน) แต่ถ้าปลูกเขตที่อากาศค่อนข้างหนาวมีการปลูกเป็นไม้ประดับปีต่อปี ความสูงของต้นชมจันทร์ขึ้นอยู่กับค้างที่ทำให้ยึดเกาะ ลักษณะต้นและใบคล้ายกันกับต้นมอร์นิ่งกลอรี คือมีใบเป็นรูปหัวใจสีเขียวเข้ม

ชมจันทร์ออกดอกบริเวณซอกก้านใบ ความยาวของดอกตูมประมาณ ๑๐-๑๕ เซนติเมตร เส้นผ่าศูนย์กลางของดอกบานประมาณ  ๑๑-๑๔ เซนติเมตร ดอกมีสีขาวและมีกลิ่นหอมอ่อนๆ กลีบดอกทั้ง ๕ กลีบเชื่อมติดกัน ดอกจะบานตั้งแต่ช่วงเย็นจนถึงกลางคืน และจะหุบในตอนเช้า ผลของต้นชมจันทร์มีลักษณะคล้ายดอกบัวตูมขนาดเล็ก มีเมล็ดอยู่ภายใน ๒-๔ เมล็ด ใช้สำหรับการขยายพันธุ์

ไม่เป็นที่ทราบอย่างชัดเจนว่า ประเทศไทยเริ่มมีการเพาะปลูกต้นชมจันทร์ตั้งแต่ครั้งใด โดยพบว่ามีปลูกบางพื้นที่ของภาคใต้ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีการนำดอกตูมมากินเป็นอาหาร นอกจากนี้ มีการนำดอกตูมจำหน่ายในร้านผักปลอดสารพิษที่จังหวัดอุดรธานี โดยจำหน่ายร่วมกับผักปลอดสารพิษอื่นๆ เช่น ผักหวานบ้าน และเรียกดอกชมจันทร์ว่า ดอกไม้จีน ซึ่งโดยความจริงแล้วเป็นพืชคนละชนิดกันเลย

ปัจจุบัน ดอกชมจันทร์ได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้น สถานีวิจัยลำตะคอง (สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย) อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา ได้ทำการทดลองปลูกต้นชมจันทร์ โดยได้นำเมล็ดพันธุ์มาจากแหล่งต่างๆ เพื่อพิจารณาถึงความแตกต่างหรือความแปรปรวนของสายพันธุ์ที่อาจจะมีอยู่บ้าง และจะทำการทดลองผสมพันธุ์ เพื่อให้ได้พันธุ์ที่มีความเหมาะสมมากยิ่งขึ้น

การกินดอกชมจันทร์ จะกินในลักษณะที่เหมือนการกินผัก เนื่องจากมีรสชาติหวานเล็กน้อย เช่น นำมาผัดกับน้ำมันหอย นำมาลวกสำหรับทำยำ หรือจิ้มกับน้ำพริก และยังสามารถใช้ประกอบอาหารอื่นๆ ได้ตามความเหมาะสม แต่ยังไม่มีรายงานว่ามีการกินดอกสด

ดอกชมจันทร์มีสรรพคุณเป็นยาระบายอ่อนๆ บางคน (ถ้ากินมาก) อาจมีอาการคล้ายท้องเสียได้
สถานีวิจัยลำตะคองได้ส่งตัวอย่างดอกชมจันทร์ไปวิเคราะห์คุณค่าทางโภชนาการ ที่สถาบันค้นคว้าและพัฒนาผลิตภัณฑ์อาหาร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และที่ภาควิชาชีวเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ซึ่งมีรายงานคุณค่าทางโภชนการดังแสดงในตารางที่ ๑

ตารางที่ ๑. คุณค่าทางโภชนาการในแง่องค์ประกอบหลักของดอกชมจันทร์

รายการ    สถาบันค้นคว้าและพัฒนาผลิตภัณฑ์อาหาร    คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
น้ำ (%)    ๙๐.๙๘    ๙๐.๙๔
คาร์โบไฮเดรต (%)    ๓.๘๔    ๕.๕๓
โปรตีน (%)    ๒.๔๗    ๑.๘๗
ไขมัน (%)    ๐.๖๐    ๐.๑๔
เส้นใย (%)    ๑.๐๘    ๐.๙๔
เถ้า (%)    ๑.๐๓    ๐.๕๘

นอกจากนี้ยังมีผลการวิเคราะห์ค่าพลังงาน แร่ธาตุและวิตามินต่างๆ โดยสถาบันค้นคว้าและพัฒนาผลิตภัณฑ์อาหารดังแสดงในตารางที่ ๒

ตารางที่ ๒. คุณค่าทางโภชนาการในแง่พลังงาน และสารอาหารรองอื่นๆ ของดอกชมจันทร์ ๑๐๐ กรัม

รายการ    ผลการวิเคราะห์        รายการ    ผลการวิเคราะห์
พลังงาน (กิโลแคลอรี)    ๓๔.๙๖    วิตามินบี ๑ (มิลลิกรัม)    ๐.๐๔
แคลเซียม (มิลลิกรัม)    ๒๒.๗๘    วิตามินบี ๒ (มิลลิกรัม)    ๐.๐๕
ฟอสฟอรัส (มิลลิกรัม)    ๓๘.๔๒    วิตามินบี ๓ (มิลลิกรัม)    ๑.๒๕
เหล็ก (มิลลิกรัม)    < ๐.๐๕    วิตามินซี (มิลลิกรัม)    <๐.๙๐   
วิตามินเอ (g)    ๑๓๖.๑๑    โคเอนไซม์คิว (มิลลิกรัม)    <๐.๒๘

ภาควิชาชีวเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้วิเคราะห์ความสามารถในการต้านอนุมูลอิสระ พบว่าน้ำที่คั้นได้จากดอกชมจันทร์มีความสามารถในการต้านอนุมูลอิสระในหลอด ทดลอง โดยสามารถทำปฏิกิริยายับยั้งอนุมูล DPPH (1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl) และอนุมูลไฮดรอกซิล (hydroxyl radical)

นอกจากนี้ ยังได้วิเคราะห์หาปริมาณของสารที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการต้านอนุมูล อิสระ ซึ่งได้แก่ ปริมาณฟีโนลิกทั้งหมด และปริมาณวิตามินซีของดอกชมจันทร์ ซึ่งมีค่าเท่ากับ ๐.๓๒ มิลลิกรัม Gallic acid equivalent/๑๐๐ กรัม และ ๐.๙๘ มิลลิกรัม/@๑๐๐ กรัม ตามลำดับ  

เนื่องจากมีคนกินดอกชมจันทร์แล้วมีอาการขับถ่ายง่ายคล้ายกับท้องเสีย จึงทำให้บางคนยังมีความวิตกกังวลว่า ดอกชมจันทร์นั้นปลอดภัยต่อการกินหรือไม่ ซึ่งเมื่อพิจารณาเรื่องการขับถ่ายนี้ก็ไม่ได้เกิดขึ้นกับดอกชมจันทร์โดย เฉพาะเท่านั้น เช่น มีผู้ที่มีอาการถ่ายง่ายคล้ายท้องเสียเมื่อกินผักตำลึง ดังนั้น จึงไม่อาจด่วนสรุปว่าดอกชมจันทร์เป็นสาเหตุทำให้ท้องเสีย ทั้งนี้คงต้องพิจารณาเป็นรายบุคคลไป

อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาจากคุณค่าทางโภชนาการของดอกชมจันทร์แล้ว ก็ไม่ได้มีสารอาหารใดโดดเด่นเป็นพิเศษ แต่ก็เป็นพืชผักชนิดหนึ่งที่น่าสนใจ เพราะสามารถปลูกเป็นไม้ประดับได้ และสามารถนำมากินได้ และยังจัดว่าเป็นผักปลอดสารพิษ เพราะไม่ค่อยมีแมลงศัตรูพืชมารบกวน จึงไม่ต้องฉีดสารกำจัดแมลง

ที่มา : หมอชาวบ้าน